این مهم‌ترین گردنه در تحقیق، به‌خصوص در مراحل آخر آن، است. برخلاف آنچه استادان و کتاب‌های روش تحقیق ترویج می‌کنند، عبور از این گردنه دستور ثابت و یگانه ندارد و خیلی به احوال و شیوه‌های شخصی محقق بستگی دارد. یکی از کارهایی که می‌شود کرد این است:

۱. فیش‌ها را به همان نحو که گفته‌اید در پی هم بچینید؛ طوری که در نظر اول، سیری منطقی داشته باشد؛

۲. سپس مضمون هر فیش/ پاراگراف را به زبان خودتان بنویسید و همه‌ی ارجاعات را سرجایشان بگذارید. در این حالت، بخش عمده‌ی نوشته‌ی شما نقل غیرمستقیم خواهد بود و مقدار نقل مستقیم فقط به حد ضرورت تقلیل خواهد یافت. می‌دانید که برای نقل غیرمستقیم هم باید مأخذ ذکر کرد؛ این فایل را به نامی جدید ذخیره کنید (فایل قبلی را هم نگه دارید)؛

۳. حالا نسخه‌ی دومی در اختیار دارید که بخش اعظم آن نوشته‌ی شماست. بنابراین، از حیث نثر یکدست است و به‌علاوه، شما همه‌ی آن را از هاضمه‌ی ذهنتان گذرانده‌اید و همه‌اش برایتان آشناست؛

۴. حالا هر پاراگراف را از نو بخوانید و در کنارش (در قالب کامنت) محتوای آن پاراگراف را با دوسه کلیدواژه بیان کنید. کافی است که خودتان منظور از آن را بفهمید؛

۵. یک بار آن کامنت‌ها را به‌سرعت از نظر بگذرانید. مهم این است که این کار در یک جلسه صورت گیرد و نیمی از آن به بعد موکول نشود. ببینید سیر مطالب از حیث منطقی درست است یا نه. اگر لازم بود، بعضی از پاراگراف‌ها را جابه‌جا کنید؛ بعضی دیگر را حذف کنید یا به پی‌نوشت و پیوست ببرید. با این کار، نوشته‌تان ویرایش ساختاری می‌شود؛

۶. حالا سروقت خود پاراگراف‌ها بروید:

اگر دیدید پاراگرافی حاوی دو مضمون است، آن را به دو پاراگراف بدل کنید؛

اگر دیدید دو پاراگراف حاوی یک مضمون‌اند، آنها را ادغام کنید؛

پاراگراف‌های سه‌سطری یا کوتاه‌تر را در پاراگراف قبلی یا بعدی ادغام کنید؛

۷. ببینید بین پاراگراف‌ها پرشی رخ داده است یا آنها روان به هم متصل شده‌اند. اگر لازم است، بین این آجرها ملاط بریزید؛ در انتهای بعضی از پاراگراف‌ها، جمله‌ای اضافه کنید که خواننده را برای مطلب پاراگراف بعد آماده کند. همین کار را باید در ابتدای برخی از پاراگراف‌ها در نسبت با پاراگراف قبل کرد؛

۸. مقدمه و نتیجه و مؤخره را بازنگری کنید یا از نو بنویسید.

۹. حالا وقت سوهان‌کاری نهایی و پرداخت نوشته است.

امیدوارم مفید بوده باشد